کانون فرهنگی,پایگاه مقاومت,مسجد جامع عتیق

مهریه معنوی

پایه گذاری صداق و مهریه برای زنان هنگام ازدواج است. گویی خداوند، مرد را به پذیرش این تعهد الهی فراخواند تا هنگام ازدواج و پیوند مقدس زناشویی، امر با ارزشی را کابین همسرانشان قرار دهند.

مهریه معنوی
گفته می شود، نخستین زنی که برای وی مهریه تعیین شد حضرت حوا بوده است. حضرت آدم و در ازای ازدواج با ایشان از سوی خداوند مأمور شد تا معارف دین را به وی بیاموزد. زراره از امام صادق (علیه السلام) ة نقل کرده است: وقتی خداوند شوق به حوا را در دل حضرت آدم لا قرار داد و سپس ایشان به حوا ابراز علاقه کرد، خداوند به حضرت آدم ع پیشنهاد کرد با وی ازدواج کند. ایشان پذیرفت و در پیشگاه باعظمت الهی عرض کرد:

«پروردگارا! من کنیزتان حوا را از شما خواستگاری می کنم. برای این منظور رضایت شما در چیست؟» خداوند فرمود: «رضایت من در آن است که تو معارف دین را به وی بیاموزی». حضرت آدم عرض کرد: «من در قبال ازدواج با حوا این کار (آموزش معارف دین به او) را تعهد می کنم... »(1)

به نظر می رسد که مقصود از این کار مقدس و پررمزوراز الهی، پایه گذاری صداق و مهریه برای زنان هنگام ازدواج است. گویی خداوند، مرد را به پذیرش این تعهد الهی فراخواند تا هنگام ازدواج و پیوند مقدس زناشویی، امر با ارزشی را کابین همسرانشان قرار دهند. همچنین برای نشان دادن اهمیت آن، رضای خویش را نیز در آن قرار داد. در برابر، مرد نیز با پذیرش این تعهد، نه تنها رضای خداوند را به دست آورد، بلکه به خواست قلبی خویش نیز رسید.

نکته دیگری که از این حدیث شریف برداشت می شود آن است که خداوند رضای خویش را در چنین مهریه ای قرار داده است. بنابراین، لازم است کم وکیف مهریه زنان به گونه ای باشد که رضای حضرت حق تعالی را در پی داشته باشد و باید از اموری که موجب ناخرسندی خداوند است، پرهیز کرد.

آموزش قرآن
از جمله مواردی که در صدر اسلام به توصیه رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) مهریه زنان قرار می گرفت آموزش قرآن بود. در این باره از امام محمد باقر ع چنین نقل شده است:

زنی نزد رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) شرفیاب شد و گفت: «ای رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم)، مرا به ازدواج مردی در آور». رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) خطاب به اصحاب فرمودند: «چه کسی با این زن ازدواج می کند؟» مردی برخواست و گفت: «ای پیامبر، او را به ازدواج من در آورید». حضرت فرمودند: «چه چیزی داری تا به منزله مهریه به وی بدهی؟» مرد عرض کرد: «چیزی ندارم». حضرت فرمودند: «نمی شود». آن زن درخواست خود را تکرار کرد. رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) نیز کلام خود را خطاب به اصحاب تکرار کردند. باز هم تنها همان مرد برخواست. بار سوم که آن زن درخواست خویش را بیان کرد، حضرت به آن مرد فرمودند: «آیا از قرآن چیزی می دانی؟» عرض کرد: «آری». حضرت فرمودند: «این زن را به عقد تو در آوردم؛ در ازای قرآنی که می دانی. به او قرآن بیاموز». در نقلی دیگر از امام باقر چنین آمده است که ایشان به مردی توصیه فرمودند با زنی ازدواج کند و در ازای مهریه، سوره ای از قرآن را به وی بیاموزد. (2).

زره جنگی
جالب است بدانیم که در صدر اسلام و زندگی پیشوایان ما، گاه اموری مرسوم بوده و بدان پایبند بوده اند که در عصر کنونی برای ما کمی غریب است. از جمله آن امور، قرار دادن زره جنگی به منزله مهریه و صداق بوده است. پیش از این، در خلال گزارشهای گوناگون از ازدواج حضرت علی و فاطمه الزهراء (سلام الله علیهما) بیان شد که وقتی حضرت علی علیه السلام به خواستگاری فاطمه الزهراء (سلام الله علیها) نزد پدر بزرگوارشان رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) رفتند، حضرت موافقت فرمودند؛ البته حضرت در آغاز خبر تزویج این دو بزرگوار را به وسیله خداوند در آسمان و نزد ملائکه به امیر مؤمنان (علیه السلام)دادند و سپس فرمودند: خداوند خود مهریه آسمانی زهرا علیها السلام را تعیین فرموده است. سپس رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) برای اجرای مراسم زمینی، بنا بر شرع مقدس اسلام در قبال پانصد درهم یا بر پایه برخی روایات یک زره آهنی، دخترشان را به عقد امیر مؤمنان (علیه السلام)به در آوردند. امام صادق (علیه السلام) از پدر بزرگوارشان امام باقر نقل کرده اند که مهریه حضرت فاطمه الزهراء (سلام الله علیها) ای زرهی آهنین بوده است. (3)
خداوند رضای خویش را در چنین مهریه ای قرار داده است. بنابراین، لازم است کم وکیف مهریه زنان به گونه ای باشد که رضای حضرت حق تعالی را در پی داشته باشد و باید از اموری که موجب ناخرسندی خداوند است، پرهیز کرد.

در نقلی دیگر از امام صادق (علیه السلام) چنین آمده است: عن أبی عبد الله قال: زوج رسول الله علیة فاطمة على درع خطمیة وکان فراشها إهاب کبش یجعلان الطوف إذا اضطجعا تحت ثوبهما (4). این مضامین از زبان مبارک حضرت علی و دیگر امامان معصوم علی در منابع روایی به تواتر نقل شده است؛ کتاب‌هایی چون: ابوجعفر محمد بن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، ج ۱، ص ۲۵۷؛ همان، ج 4، ص۱۸؛ محمدبن علی بن بابویه (الصدوق)، من لا یحضره الفقیه، ج ۷، ص ۳۹۶؛ و الخصال، عیون أخبار الرضا، معانی الأخبار، وسائل الشیعة، بحار الأنوار، الاختصاص، الإحتجاج، کشف الغمة، مناقب آل ابی طالب.

آزادی از بندگی
از جمله اموری که رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) را به منزله صداق برخی از همسران خود تعیین فرمودند، آزادی آنان از قید بندگی بوده است. علامه مجلسی در ضمن بیان مناقب و افتخارات حضرت علی ، از قول سلیم بن قیس، جریان فتح خیبر را به دست مبارک ایشان نقل کرده است. ایشان در بیان این افتخار جاویدان علوی چنین آورده است:

قلعه مهم یهودیان خیبر به دست مبارک حضرت علی علیه السلام فتح شد. از جمله غنیمتهای این فتح مهم کنیزانی بود که صفیه دختر حیی بن اخطب از آنها بود. وقتی صفیه را نزد رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) آوردند، حضرت نخست او را آزاد کردند؛ سپس به عقد خویش در آوردند و آزادی وی را از قید بندگی مهریه اش تعیین فرمودند (حتى فتح یبرأ وأتاه بصفیة بنت حیی بن أخطب فأعتقها رسول الله ثم ترکها وجعل عتقها صداقها (5).

پی‌نوشت‌ها:
محمد بن علی بن بابویه (الصدوق)، من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۳۷۹؛ محمدباقر مجلسی، بحار الأنوار، ج ۱۱، ص ۲۲۰؛ محمد بن الحسن الحر العاملی، وسائل الشیعة، ج ۲۰، ص۱۳؛ میرزاحسین النوری الطبرسی، مستدرک الوسائل، ج۱۹، ص ۳۷۱
محمد بن الحسن الحر العاملی، وسائل الشیعة، ج ۲۱، ص۲۶۳
علی بن عیسى الإربلی، کشف الغمه، ج ۱، ص ۳۵۸؛ محمدباقر مجلسی، بحار الأنوار، ج ۳، ص ۱۰۶؛ میرزا حسین النوری الطبرسی، مستدرک الوسائل، ج ۱۵، ص۹۷
محمد بن یعقوب الکلینی الرازی، الکافی، ج ۵، ص۳۷۷
الفضل بن الحسن الطبرسی، اعلام الوری، ص ۱۳۹؛ محمدباقر مجلسی، بحار الأنوار، ج ۲، ص ۱۰۵؛ همان، ج۲۲، ص ۲۰۶

منبع: همسران شایسته، اسد الله طوسی، چاپ اول، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله)، قم ۱۳۹۱