کانون فرهنگی,پایگاه مقاومت,مسجد جامع عتیق

سرچشمه‌های اخلاق انسانی

پژوهشگران اجتماعی با دلایل موجه یکسان به عوامل اجتماعی - فرهنگی اشاره می کنند که در جوامع متعدد در رفتار اخلاقی نقش دارند. در واقع تغییر زیست شناختی و مکانیکی برای توضیح منشأ ارزشها و معیارهای اخلاقی کافی نیست.
سرچشمه‌های اخلاق انسانی
پرسش از آغاز همه چیزها چنین پرسش‌هایی را نیز دربردارد: «ارزش ها، معیارها و هنجارهای دقیق اخلاقی از کجا آمده اند؟» من به اجمال و اختصار به این پرسش خواهم پرداخت. ژرد کمپرمن Gerd Kemperman پزشک مولکولی اهل برلین در این باره می نویسد: «تنها آدمیان می توانند اخلاق داشته باشند. شناخت واقعیت های زیست شناختی به معنای آزاد بودن از مسئولیت های برآمده از این اخلاق نیست.»

الهی دانان نباید بر سر این مسئله که رفتار اخلاقی آدمیان ریشه در طبیعت زیست شناختی آنها دارد، نزاع کنند. آلفرد ژیلر Alfred Gieler که یک زیست شناس اجتماعی است اشاره درستی به عوامل زیست شناختی تکامل که در تکامل رفتار آدمی دخیل بوده اند، دارد: انسان از عالم حیوانات آمده است. على الخصوص در مراحل اولیهی فرآیند انسان شدنش به خاطر اینکه زنده بماند به شرایط زیست شناختی اولیه ی حیاتش وابسته بود. اما در حیوانات سطح بالا در میان تمام آنهایی که به هم وابسته اند یا به لحاظ اجتماعی به هم نزدیکند، نوعی رفتار تعاون گونه وجود دارد که به لحاظ ژنتیکی ایجاد می شود. شاید اینجا بتوان به نوعی دوستی «متقابل» به عنوان خصلتی برای یاری رساندن به دیگران به حساب فرد انجام دهنده پی برد که بدون جهت گیری آگاهانه است: «همان گونه که تو با من رفتار می کنی، من با تو رفتار می کنم.» این رفتاری است که با توقع دریافت چیزی در بازگشت انجام می شود.

بنابراین پژوهشگران اجتماعی با دلایل موجه یکسان به عوامل اجتماعی - فرهنگی اشاره می کنند که در جوامع متعدد در رفتار اخلاقی نقش دارند. در واقع تغییر زیست شناختی و مکانیکی برای توضیح منشأ ارزشها و معیارهای اخلاقی کافی نیست. شکی نیست که توانایی سخن گفتن توانایی منحصر به فردی بود که در میان آدمیان برای تعاون تکامل یافت و با وجود توانایی ذاتی و ژنتیکی آدمیان برای یادگیری این توانایی به لحاظ اجتماعی آموخته شد. با تکامل تفکر راهبردی در آدمیان توانایی همدلی، احساس ترس، توقع و امید از دیگران و احساس همدردی نیز تکامل یافت که مبنای رفتار اجتماعی قرار گرفت.
مردم بدون دین وجود ندارند چه رسد به مردمانی که بدون اخلاق یا به عبارتی بدون ارزشها و معیارهای خاص خود باشند. در فرهنگ های قبیله ای، هنجارها نانوشته اند و شکل گزاره ای ندارند.
بعد از دوره‌ی ایل های شکارچی - گردآورنده، تکامل فرهنگ های عالی تر بر اساس شرایط زیست شناختی پایه انجام گرفت. دریافت ها، ارزشها و هنجارهای ملموس اجتماعی طی یک فرآیند پیچیده و پویای اجتماعی به تدریج پیدا شدند. «اخلاق خودمختار» بدین معنا از جانب اخلاق گرایانی که به لحاظ اعتقادی آزاد هستند، مورد حمایت قرار می گیرد. جهت گیری ها برای اعمال و مقررات رفتار انسانی از آغاز بسته به نیازهایی که در زندگی احساس می شد و مسائل ضروری و واجبی که در روابط بین افراد پدیدار می شد، خود را تحمیل کردند. یعنی آداب و رسوم، تعالیم، سنت های خاص و در یک کلام هنجارها، دستورات و معیارهای خاص اخلاقی. این آداب و ... در طی قرنها و در واقع طی هزارهای همه جا در میان نوع بشر آزموده شدند و یا می توان گفت تثبیت شدند.

مردم بدون دین وجود ندارند چه رسد به مردمانی که بدون اخلاق یا به عبارتی بدون ارزشها و معیارهای خاص خود باشند. در فرهنگ های قبیله ای، هنجارها نانوشته اند و شکل گزاره ای ندارند. اخلاق خانوادگی، گروهی و قبیله ای در قالب داستان ها، تمثیلها و تشبیهها صادر می شوند که اگر «خوب» تلقی شوند- تعمیم می یابند :

- حس اشتراک، عدالت، سخاوت (شاید در دادوستد متقابل)

- احترام عمیق به تمام زندگی ها (مثلا در فروکش کردن نزاعها، در مجازات خشونت، در برقراری ارتباط با طبیعت)

- قواعد خاص برای زندگی مشترک زناشویی (مثلا پرهیز از حشرات و طرد بی بندوباری)

- احترام فراوان به والدین( و در عین حال مراقبت از فرزندان)

جالب توجه است که به نظر می رسد معیارهای اولیه و مسلم اخلاقی در تمام جهان یکی هستند. به عقیده ی انسان شناسان فرهنگی، هنجارهای نانوشته اخلاقی به عنوان سنگ زیربنای جامعه ی انسانی قرار گرفت. می توان گفت این «اخلاق اولیه» هسته مرکزی اخلاق مشترک بشری یا «اخلاق جهانی» را شکل داد. این به معنای وجود «دین اولیهی» واحد نیست که در میان قبیله یا مردمانی یافت شده باشد (در واقع کشف شدنی هم نیست. بلکه برعکس چنین اخلاق اولیه ای ممکن است در میان هر قبیله و مردمی وجود داشته باشد. بنابراین بنیان «اخلاق جهانی» تنها بر مبنای هنجارهای اساسی مشترکی که امروزه بین ادیان و فرهنگ‌های مختلف (به نحو همزمان وجود دارد، نیست. اخلاق جهانی به نحو تاریخی بر مبنای هنجارهای اساسی فرهنگ‌های قبیلهای نیز هست، هنجارهایی که قبلا در دوران ماقبل تاریخ تثبیت شده اند (قبل از آغاز منابع مکتوب). البته حتی اگر هنجارها از اخلاق اولیه اخذ نشده باشند، برای تاکید بر پیوستگی و انسجامی که با وجود تمام دگرگونی ها حفظ شده است، باید بگوییم که امروزه اخلاق جهانی در فضایی به سر می برد که نهایتا مبتنی بر اخلاق زیست شناختی و تکاملی اولیه است که به مرور زمان آزموده شده است. اما این نکته برای اخلاق برآمده از ادیان عالی تر، مخصوصا برای اخلاق برآمده از کتاب مقدس چه معنایی دارد؟ و در واقع این مسئله در مورد جهت گیری اخلاقی برخی از دانشمندان نیز مطرح است.

منبع: علم و دین، هانس کوک، ترجمه رضا یعقوبی، چاپ اول، نشر تمدن علمی، تهران 1395

ارتباطات خانوادگی
حال زوجی را در نظر بگیریم که عاشق و دلداده یکدیگرند و هر اقدامی را نه به منزله وظیفه که از سر محبت و علاقه انجام میدهند. چنین فضایی نه بازار دادوستد و میدان زورآزمایی زن و مرد، بلکه گونه ای زندگی است که همه اعضای آن در کنار هم لذت می برند
ارتباطات خانوادگی
در زندگی و ارتباطات خانوادگی، احساس نیاز به غیر، به ویژه نیاز به اعضای خانواده و بیش از همه به همسر، خودنمایی می کند. زن و مرد از همان آغاز برای تشکیل زندگی و رسیدن به اهداف عالیه و مقدس ازدواج و تشکیل خانواده، به کمک یکدیگر نیازمندند. به همین سبب، دین مقدس و متعالی اسلام، احکام و مقررات بسیار دقیق حقوقی و فقهی را وضع کرده و والیان و زمامداران را به اجرای هرچه بهتر آن مکلف ساخته است. در این مقررات حقوقی و فقهی، وظایف و تکالیف روشنی برای هریک از اعضای خانواده و در رأس آن، برای زن و شوهر، معین شده است.

بی شک، با اجرای دقیق این مقررات، جایی برای هیچ گونه ستم و بی عدالتی در حق هیچ کس باقی نخواهد ماند. اما این مقررات، همه زوایای پیدا و پنهان ارتباطات خانوادگی و همسران را پوشش نمی دهد. مقررات حقوقی کمترین اموری است که باید همسران مراعات کنند و به بیان امروزی و عامیانه، تنها کف کار است. موفقیت، تعالی و ترقی خانواده ها تنها با انجام تکالیف و وظایف حقوقی به دست نمی آید. اسلام عزیز مسائل بسیار دقیق تر و متعالی تری را درباره روابط زن و شوهر و دیگر اعضای خانواده در نظر گرفته است که اجرای آن، سیر حرکت خانواده را به سوی تعالی و تکامل صد چندان می کند؛ برای نمونه، در فقه و حقوق برای زن حقوقی منظور شده و بنا بر آن، زن می تواند در قبال زحمتهایش در خانه مانند شیر دادن فرزند و شستن ظروف و لباس ها از شوهرش دستمزد درخواست کند. اما هر انسان عاقل و باتجربه ای به خوبی می داند که اگر زندگی تنها بر این محور بچرخد، چیزی جز بازار دادوستد نخواهد بود و هیچ کدام از همسران از این فضای به وجود آمده طرفی نمی بندند و کامشان به آن شیرین نمی شود.
برترین انسان و خلاصه آفرینش آن را در جمع برترین همسران عالم، یعنی حضرت امیر مؤمنان (علیه السلام) و فاطمه الزهراء (سلام الله علیها) به بیان فرموده اند، نکته های گفتنی و شنیدنی فراوانی را در خود جای داده است.
حال زوجی را در نظر بگیریم که عاشق و دلداده یکدیگرند و هر اقدامی را نه به منزله وظیفه که از سر محبت و علاقه انجام میدهند. چنین فضایی نه بازار دادوستد و میدان زورآزمایی زن و مرد، بلکه گونه ای زندگی است که همه اعضای آن در کنار هم لذت می برند؛ کامشان به این زندگی شیرین است؛ همیشه با نگاهی مثبت به آن می نگرند؛ و با شور و نشاط و سرزندگی گذران عمر می کنند.

ارمغان حاکمیت اصول و مقررات اخلاقی در خانواده، چنین فضایی را دوست داشتنی می کند. مرد و زنی که به این اصول بابرکت اخلاقی پایبند باشند، دیدگاهی متفاوت به همسرشان خواهند داشت. نگاهی همراه با بزرگداشت مقام همسر و توجهی محترمانه به اوست که همسر را وادار می کند رفتاری فراتر و بیشتر از حد مقررات حقوقی با وی داشته باشد. در چنین فضایی، مرد خود را عاشق همسرش می داند و با وجود خستگی در اثر کارهای بیرون از خانه، به کمک همسرش می رود و چونان دوستی مهربان در کنارش به کار خانه اقدام می کند. این فضای آمیخته با مهر و عشق است که زن را به پذیرایی گشاده رویانه و پیشوازی دوستانه از همسرش وا می دارد. این چاشنی های دلچسب، جز در چنین فضایی در خانه ها جای نمی گیرد. در هیچ قانون و مقررات حقوقی مربوط به خانواده، این داروی شفابخش دیده نمی شود.

کمک به همسر کاری فوق وظیفه و تکلیف همسری است. البته آثار و برکات بسیاری برای همسران و دیگر اعضای خانواده دارد. پیش از این، در مبحث «آثار و برکات اکرام و احترام به همسر» به برخی از این آثار اشاره کردیم. همچنین روایاتی را از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) و اهل بیت (علیهم السلام) باز گفتیم که بیان کننده اهمیت کمک به همسر است.

اکنون از میان احادیث بسیار در این زمینه، تنها به نقل این بیان زیبا و جامع از رسول گرامی اسلام بسنده می کنیم. راوی این روایت حضرت علی است و این روایت در جمع باصفای ایشان و فاطمه الزهراء (سلام الله علیها)ن بیان شده است. امیر مؤمنان (علیه السلام)می فرمایند:

رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) به خانه ما وارد شدند؛ در حالی که فاطمه علیها السلام نی کنار دیگ خوراک پزی نشسته بودند و من نیز در حال پاک کردن عدس بودم. حضرت فرمودند: «ای اباالحسن». عرض کردم: «بله ای رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم)». فرمودند: «این کلام را از من بشنو و بدان که من سخنی نمی گویم، جز آنچه از سوی خداوند به بیان آن مأمور باشم و آن سخن، این است: هیچ مردی همسرش را در خانه یاری نمی کند، جز آنکه خداوند به شماره موهای بدنش پاداش روز؛ روزها و تهجد و عبادت شبانه و اجر صابران از پیامبران الهی من چون یعقوب و عیسی را به او خواهد داد. علی جان، مردی که در خانه در خدمت خانواده باشد و از این کار شانه خالی نکند و آن را برای خود ناپسند نداند، خداوند سبحان نام او را در دفتر شهدا ثبت می کند؛ و در قبال هر روز و شبش ثواب هزار شهید را به وی عنایت می کند؛ و برای هر گامی که بر می دارد پاداش یک حج و یک عمره به وی می بخشد؛ و در برابر هر رگی که در بدن دارد، شهری در بهشت به وی عنایت خواهد فرمود. علی جان، هر ساعت خدمت به خانواده، برتر از عبادت هزار سال و هزار حج و هزار عمره، و برتر از آزاد کردن هزار بنده و شرکت در هزار جهاد با رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم)، و عیادت هزار مریض و شرکت در هزار نماز جمعه و تشییع هزار جنازه و سیر کردن هزار گرسنه و پوشاندن هزار انسان عریان و فرستادن هزار مرکب سواری برای جهاد در راه خدا، و برتر از هزار دینار صدقه به نیازمندان، و برتر از خواندن تورات و انجیل و زبور و قرآن، و برتر از آزاد کردن هزار مسلمان اسیر، و برتر از بخشیدن هزار شتر به نیازمندان است، و از دنیا نمی رود تا مکان خود را در بهشت ببیند. علی جان، هر مردی که از خدمت کردن به خانواده بیزار نباشد، این کارش کفاره گناهان کبیرهاش می شود؛ و خشم خداوند را در قبال او فرو خواهد نشاند؛ و این خدمت او مهریه حوریان بهشتی اش می شود؛ و بر حسنات و درجاتش خواهد افزود. علی جان، خادم عیال و خانواده کسی نیست، جز آنکه به مقام باعظمت شهید و صدیق بار یافته و خداوند برای وی خیر دنیا و آخرت را خواسته باشد.

این روایت جالب و شنیدنی که برترین انسان و خلاصه آفرینش آن را در جمع برترین همسران عالم، یعنی حضرت امیر مؤمنان (علیه السلام) و فاطمه الزهراء (سلام الله علیها) به بیان فرموده اند، نکته های گفتنی و شنیدنی فراوانی را در خود جای داده است. بسیار به جاست تا در بندهای آن دقت بیشتر و اندیشه دقیق تری داشته و به عمل بدان پایبند باشیم.

منبع: همسران شایسته، اسد الله طوسی، چاپ اول، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله)، قم ۱۳۹۱

معرفی کتاب

ظهور و سقوط سلطنت پهلوی
پهلوی بدون روتوش

گردآورنده: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، تحقیق و تنظیم: عبدالله شهبازی، راوی: حسین فردوست، نشر اطلاعات، چاپ 1392، قطع وزیری، 1439 صفحه، 160000 تومان

مطالعه تاریخ به ما می‌آموزد که از خوبی‌ها الگو و از بدی‌ها درس عبرت بگیریم. از طرفی فهم تاریخ معاصر ما از اهمیت دوچندانی برخوردار است، چرا که فهم انقلاب اسلامی مستلزم فهم زمینه‌های تاریخی آن است. جلد اول این کتاب، خاطرات حسین فردوست رفیق همیشه همراه محمدرضا پهلوی و جلد دوم نیز بازگویی احوالات آن دوران با استفاده از اسناد اطلاعاتی است. با خواندن این کتاب، دست‌اندازی‌ها و دخالت‌های وقیحانه امریکایی‌ها و انگلیسی‌ها و همچنین ذلت و خواری حکومت پهلوی در برابر آن‌ها را به‌وضوح می‌توان مشاهده کرد.

یک نگاه چپ!
خدا خیلی صبور است که اجازه داده جامعه امروزی در رابطه نامشروع این‌قدر جلو برود. مردم این روزگار به رابطه حرام زن و مرد هم بسنده نکردند و به هم‌جنس‌بازی روی آوردند. تا جایی که آن را هم قانونی کردند و حالا به فکر رابطه جنسی با حیوانات و چیزهای دیگرند. چه افتضاح!

کافی است داستان قوم لوط را بخوانند که آن‌ها هم چنین کردند و حتی نگاه حرام‌‌شان را از مهمانان او برنداشتند. آن وقت بود که خدای منتقم، انتقام بدی از آن‌ها گرفت:

وَ لَقَدْ راوَدُوهُ عَنْ ضَیْفِهِ فَطَمَسْنا أَعْیُنَهُمْ فَذُوقُوا عَذابی‏ وَ نُذُرِ[1]

(مردم) از لوط خواستند میهمانانش را (برای گناه) در اختیارشان بگذارد ولی ما چشمانشان را نابینا و محو کردیم (و گفتیم:) بچشید عذاب و انذارهای مرا!

خودمان را حفظ کنیم و برای انتقام الهی از فاسدان و مفسدان جنسی آماده باشیم. شاید این بار خدا بخواهد به دست ما انتقام بگیرد!

[1] سوره قمر، آیه 37

احکام اشتباهی
جایی حکم یا فتوایی را به اشتباه نقل کرده، واجب است در صورتی که امکان دارد، اشتباه خود را اصلاح کند.

متن دقیق رساله:

اگر شخصی فتوای مرجع تقلید را اشتباه نقل کند، در صورت امکان، واجب است اشتباهِ خود را اصلاح کند.

استفتاء از دفتر مقام معظم رهبری، بخش استفتائات جدید (تیرماه98)