*تأثیر امام صادق (ع) بر زندگی شیعیان در زمان خود حضرت*
امام علیهالسلام برای حفظ ماهیت اجتماعی شیعه و هضم نشدن آن در فضای سیاسی آن روز، هرگونه ارتباط شیعیان با حکومت اموی را منع کردند، حتی ایشان جلوی مراجعه به دستگاه قضائی اموی را میگرفتند و بهجای آن شاگردانی را تربیت کردند که در مساجد پاسخگوی نیازها و مراجعات شیعیان باشند و از سوی دیگر برخی شاگردان خود را برای اصلاح ساختار قضائی و اداری عباسیان مأمور کردند.
همچنین آن حضرت تلاش کردند هویت مستقل شیعیان را در دنیای اسلام تثبیت و مشخص و آنان را بهعنوان یک جامعه مشخص پیرامون امامت اهلبیت تعریف کنند. ایشان در برابر کسانی که نسبت به ایشان ابراز ارادت میکردند ولی شیعیان را رافضی و مانند آن مینامیدند موضعگیری سختی میکردند و شیعیان را به منزله سر نسبت به خودشان میدانستند. یعنی اگر شما نسبت به ما واقعاً ارادت دارید نمیشود با سر ما بد برخورد کنید. این دست موضعگیری امام، شیعیان را در موقعیت برتری قرار میداد و بر اعتبار آنان در برابر جریانهای دیگر اسلامی میافزود.
با وجود هزاران شاگرد از فرق و مذاهب و مناطق مختلف، این امکان را برای شیعیان فراهم میکرد که بتوانند روابط اجتماعی قوی و مؤثری را برقرار کنند. ازاینرو میتوانیم تصور کنیم اقدامات امام صادق (ع) تا چه میزان بر بهبود وضعیت معیشتی، اعتقادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شیعیان در آن دوران افزوده است.
همچنین امام صادق (ع) بهطور چشمگیری در رشد علمی و فرهنگی شیعیان تأثیرگذار بودهاند. زیرا هم در مدینه و هم در دو سالی که در کوفه بودند، حوزههای مادری را ایجاد و شاگردان زیادی را تربیت کردند که سبب شد تا حوزههایی مانند قم نیز از این طریق رشد کنند. بهعنوان مثال حوزه قم از طریق این دو حوزه مادر بهویژه حوزه کوفه، چنان گسترش و رونق مییابد که در برههای از زمان، تنها این شهر، ۲۰۰ هزار محدث تربیت میشود، یعنی تقریباً بیشتر مردم شهر، در کنار فعالیتهای اجتماعیشان، تحصیل هم میکردند و محدث نیز بودهاند.
بنا به نقل ابن خلکان که از مورخان اهل سنت قرن هفتم است، امام صادق در علم کیمیا استاد بوده است و جابر بن حیان پانصد مورد از نامهها و مکتوبات امام صادق در این دانش را در دست داشته و در آثار خود گزارش کرده است. دانشنامه بریتانیکا وی را دانشمند علم کیمیا و پدر علم شیمی دانسته است که پژوهشهای او الگو و الهامی برای اروپاییان در سالهای بعد شده است. بر اساس این دانشنامه، جابر افزون بر این در زمینه داروسازی و طبابت نیز صاحب اثر و پژوهش بوده است. پل کراوس، در ۱۹۴۰ ضمن شبههای که مطرح کرده افشا کرده است که بیش از سه هزار اثر علمی از جابر برجایمانده است.
منبع : پرسش و پاسخ با دکتر روحاله بهشتیپور، پژوهشگر و مدرس رشته علوم، قرآن و حدیث و عضو گروه تاریخ مرکز تدوین کتب درسی جامعه الزهرا